Wie bepaalt hoe oud een schaakclub is? In eerste instantie de club vaak zelf, als het goed is gebaseerd op de oprichtingsakte die bewaard is gebleven. Sommige verenigingen voegen het jaar van oprichting toe aan de naam, zoals Messemaker 1847 (Gouda) en Philidor 1847 (Leeuwarden).
Behalve het jaar van oprichting zijn er tal van factoren die een rol kunnen spelen, bijvoorbeeld een fusie. Is er dan nog wel sprake van dezelfde club?
Naar de eerste schaakclubs in Nederland is ruim twintig jaar geleden een serieuze wetenschappelijke studie gedaan door dr. Hans Scholten, in het kader van zijn promotieonderzoek aan de universiteit van Tilburg. Hierover verscheen een boek van meer dan 500 bladzijden met de mooie titel ‘Het loopt ongenadiglijk mat’.
Voor de vraag ‘wie is de oudste schaakclub van Nederland’ beschikte Schouten over een ruwe chronologische lijst van twintig verenigingen die in de negentiende eeuw zijn opgericht. Op die lijst staat HSG op de negentiende plek. Scholten ging de clubs vervolgens toetsen aan de door hem opgestelde criteria en dat mondde uit in een waar slagveld, waarbij HSG een reuzensprong maakte.
Van de twintig clubs bleven er op de eindlijst van Schouten slechts vier over, in deze volgorde:
1. Discendo Discimus 1852, Koninklijk ’s-Gravenhaagsch Schaakgenootschap.
2. Het Doesborghsche Schaakgenootschap 1873. Doesborgh is uiteraard de oude benaming van het Gelderse stadje Doesburg.
3. Schaakclub Utrecht 1886.
4. Hilversumsch Schaakgenootschap 1887.
Dat betekent dat de onderzoeker geen wetenschappelijke gronden aanwezig acht voor de claims van o.a. Messemaker en Philidor. Daar denken ze in Gouda en Leeuwarden natuurlijk heel anders over, misschien met goede reden, misschien door andere criteria te hanteren. Hiermee lijkt de vraag ‘wie is de oudste’ te ontaarden in een wedstrijdje ver plassen in het verleden.
Waarschijnlijk werd al rond het jaar 1200 in Nederland geschaakt, aldus Schouten. Het duurde volgens hem verrassend lang voordat dit in georganiseerd verband gebeurde, pas ruim zeshonderd jaar later! Feit is dat Hilversum zich een pionier op dit gebied mag noemen!
Tot zover de landelijke situatie, hoe zit het lokaal in Hilversum in vergelijking met andere plaatselijke sportverenigingen?
HSG vermoedt de oudste sportclub van Hilversum te zijn, maar klopt dat wel?
Er zijn misschien toch twee andere sporten die in georganiseerd verband eerder werden beoefend: cricket (vanaf 1883) en gymnastiek (vanaf 1886).
Maken we net als van de oudste schaakverenigingen landelijk een top vier, dan ziet die er zo uit.
1. Hilversumsche Cricketclub (1883)
2. Hilversumsche Gymnastiek Vereniging (1886)
3. Hilversumsch Schaakgenootschap (1887)
4. Voetbalclub Victoria (1993)
HGV is echter opgeheven in 2002 en vervolgens onder de naam GTVH gefuseerd met ODILO, eveneens uit Hilversum.
Conclusie: Als alle claims juist zijn, is cricket de eerste sport die in Hilversum in georganiseerd verband werd beoefend en waarvan de activiteiten tot heden in clubverband zijn voortgezet. Cricket wordt gevolgd door gymnastiek, schaken en voetbal. De eerste tennisvereniging meldde zich in 1895, HLTC ´t Melkhuisje.
HSG mag zich dus (wetenschappelijk verantwoord) een van de oudste schaakclubs van Nederland noemen en – voor zover bekend – een van de oudste sportclubs van Hilversum.
Toetsen aan criteria, zoals verricht door dr. Schouten, brengt HSG op de landelijke lijst misschien nog een plaats hoger, aangezien Utrecht inmiddels is opgeheven en gefuseerd met Oud Zuylen, onder de naam Oud Zuylen Utrecht.
Op de lokale lijst passeert HSG op dezelfde gronden wellicht HGV.
Uiteraard voor wat het waard is, belangrijker is natuurlijk dat deze oude clubs hun activiteiten – al dan niet in een aangepaste verenigingsstructuur – hebben voortgezet en bijdragen aan lokale sporttraditie en een divers voorzieningenniveau op sportgebied in Hilversum.
Meer lezen:
https://www.matindemediastad.nl/hoofdstuk-9-oudste-clubs-dankbaar-nummer-vier/
https://www.schaaksite.nl/2011/09/10/canon-41-oudste-schaakverenigingen/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaken_in_Nederland_in_de_19e_eeuw
NL 
EN